Centar za edukaciju-BiH

Predmet:Kalendar maja

---

Pored mnogih drugih dostignuća, Maje1 su izmislile i kalendar zadivljujuće kompleksnosti i preciznosti.
Kalendar Maja je koristio tri paralelna sistema datiranja vremena, "Dugačko računanje", Tzolkin (proročki kalendar) i Haab (građanski kalendar). Od njih jedino je Haab bio u direktnoj vezi sa dužinom godine.

Ovako je izgledao jedan ti***an datum Maja:

12. 18. 16. 2. 6, 3 Cimi 4 Zotz.

– 12. 18. 16. 2. 6 je datum "dugačkog računa",
– 3 Cimi je "Tzolkin" datum,
– 4 Zotz je "Haab" datum.

---

Predmet:Re: Kalendar maja

---

DUGAČKO RAČUNANJE

Ili "osnovna serija", predstavlja kombinaciju 20-baznog / 18-baznog predstavljanja brojeva, koji označavaju početak ere Maja.

Osnovna jedinica je kin (dan), koji predstavlja posljednji član u "dugačkom računanju". Idući sa desna na lijevo, ostale komponente su:

Unial – 1 Unial = 20 Kina = 20 dana,
Tun – 1 Tun = 18 Uniala = 360 dana = približno 1 godina,
Katun – 1 Katun = 20 Tuna = 7.200 dana = približno 20 godina,
Baktun – 1 Baktun = 20 Katuna = 144.000 dana = približno 394 godine

Kin, Tun i Katun su označeni brojevima od 0 do 19.
Unial je označen brojevoma od 0 do 17.
Baktun je označen brojevima od 1 do 13.

Mada nisu bili dio "dugačkog računanja", Maje su imale nazive i za duža vremenska razdoblja:

1 Pictun = 20 Baktuna = 2.880.000 dana = približno 7.885 godina.
1 Calabtun = 20 Pictuna = 57.600.000 dana = približno 158.000 godina.
1 Kinchiltun = 20 Calabtuna = 1.152.000.000 dana = približno 3 miliona godina.
1 Alautun = 20 Kinciltuna = 23.040.000.000 dana = približno 63 miliona godina.

---

Predmet:Re: Kalendar maja

---

POČETAK "DUGAČKOG RAČUNANJA"

Bilo bi logično da je prvi datum u "dugačkom računu" 0. 0. 0. 0. 0 ali kako je prvi segment baktun radije numerisan od 1 do 13 nego od 0 do 12, stvarno se prvi datum piše kao 13. 0. 0. 0. 0.

Naučnici još ne mogu da se slože šta 13. 0. 0. 0. 0 ustvari znači. Imamo tri mogućnosti:

13. 0. 0. 0. 0 = 8. septembar 3114 p.n.e. (po julijan.) = 13. avgust 3114 p.n.e. (po gregor.)

13. 0. 0. 0. 0 = 6. septembar 3114 p.n.e. (po julijan.) = 11. avgust 3114 p.n.e. (po gregor.)

13. 0. 0. 0. 0 = 11. novembar 3374 p.n.e. (po julijan.) = 15. oktobar 3114 p.n.e. (po gregor.)

Ako se držimo jedne od prve dve ekvivalencije, imamo da će "dugački račun" opet da ima vrednost od 13. 0. 0. 0. 0 21. ili 23. decembra 2012 n.e.

"Dugačko računanje" nije započelo svoje brojanje 13. 0. 0. 0. 0, već 7. 13. 0. 0. 0. Vjerovatno su Maje htjele da datumom 13. 0. 0. 0. 0 označe datum nastanka Svijeta.

---

Predmet:Re: Kalendar maja

---

TZOLKIN

Deo datuma zvani Tzolkin je kombinacija dužina od dve "nedjelje". (To je u našem primjeru 3 Cimi.) Dok naš kalendar koristi jednu nedelju od 7 dana, majanski kalendar koristi sistem od dvije "sedmice" nejednakih broja dana:

– numerisanu nedjelju od 13 dana, gde su dani označeni od 1 do 13.
– imenovana nedjelja od 20 dana, gde su dani obilježeni imenima (znacima) ovako:
0. Ahau 5. Chicchan 10. Oc 15. Men
1. Imix 6. Cimi 11. Chuen 16. Cib
2. Ik 7. Manik 12. Eb 17. Caban
3. Akbal 8. Lamat 13. Ben 18. Etznab
4. Kan 9. Muluc 14. Ix 19. Caunac

Kako imenovana nedjelja ima 20 dana, a najmanji broj "dugačkog računanja" je isto 20 dana, postoji određena sinhronizacija među njima. Ako je na primer, poslednji broj danjašnjeg "dugačkor računanja" 0, onda je danas Ahau, a ako je broj 6, onda mora biti Cimi. Pošto se i imenovana i numerisana nedjelja nazivaju "nedjelja", onda se svakodnevno mijenja i ime / broj dana. Dan posle 3 Cimi nije 4 Cimi, već 4 Manik, a sljedeći je 5 Lamat, pa 6 Muluc itd. Sljedeći put kada poslije 20–dnevnog ciklusa imenovane nedjelje ponovo dođe red na Cimi, biće 10 Cimi, a ne opet 3 Cimi (jer je ciklus numerisane nedjelje 13 dana). Sljedeći 3 Cimi treba da se čeka 260 (ili 13 x 20) dana. Pošto je taj ciklus od 260 dana ima svoje "dobre" i "loše" dane, to je bio razlog da ga Maje nazovu magičnom ili "predviđajućom godinom".

"Godine" Tzolkin kalendara se ne broje.

POČETAK TZOLKINA
13. 0. 0. 0. 0. "dugačkog računa" odgovara 4 Ahau. Svi naučnici se slazu sa tome.

---

Predmet:Re: Kalendar maja

---

HAAB

To je bio građanski kalendar starih Maja. Imao je 18 "mjeseci" od 20 dana, posle čega su dolazili 5 ekstra–dana zvanih Uayeb. To je davalo godinu koja je trajala ukupno 365 dana.Ovo su imena mjeseci na jeziku Maja (sa približnim izgovorom) i njihovo značenje:

ime	značenje	ime	značenje
1. Pop	asura	10. Yax	(Jaš) zeleno
2. Uo	žaba	11. Zac	(Zak) bijelo
3. Zip	(Žíp) bik	12. Ceh	(Seh) jelen
4. Zotz	(Žoc) slijepi miš	13. Mac	(Mak) plašt
5. Tzec	(Cek) lobanja	14. Kankin	snažno Sunce (žuto)
6. Xul	(Šul) kraj	15. Muan	sova
7. Yaxkin	(Jaškín) nježno Sunce (zeleno)	16. Pax	(Paš) muzika
8. Mol	sastanak	17. Kayab	(Kajáb) kornjača
9. Chen	(Ćen) izvor	18. Cumku	(Kumkú) mračno božanstvo
		19. Uayeb	(Uajéb) aveti

Kako je svaki mjesec bio dugačak 20 dana i ime mjeseca se mijenjalo svakih 20 dana umjesto svakodnevno. Tako je dan posle 4 Zotz bio 5 Zocz, pa 6 Zotz … sve do 19 Zotz, kada nastupa 0 Tzec.
Dani u mjesecu su numerisani od 0 do 19. Ovo korišćenje 0–tog dana u mjesecu u građanskom kalendaru Maja jedinstveno je u svijetu. Naučnici smatraju da su Maje prvi "pronašli" broj 0 i koristili ga vjekovima prije nego što je počela njegova primjena u zemljama Evrope i Azije.

Dani (numerisani od 0 do 4) mjeseca Uayeb imali su vrlo lošu reputaciju i kao dani zle sreće, poznati kao "bezimeni dani" ili "dani bez duša", bili su rezervisani za molitve i oplakivanje mrtvih. Vatre su se gasile, a stanovništvo se uzdržavalo od tople hrane. Ako je neko tada bio rođen, smatralo se da je "osuđen na nesrećan život".
Godine Haab kalendara, isto kao ni Tzolkina, se nisu računale.

Dužina Tzolkin godine je bila 260, a dužina Haab godine 365 dana. Najmanji broj koji može da se podijeli i sa 260 i sa 365 jeste 18.980 (260 x 365 = 18.980). Taj broj dana je bijo poznat kao kalendarski krug. Znači, ako je nekog dana recimo 4 Ahau 8 Cumhu, sledeći put će 4 Ahau 8 Cumhu pasti u isti dan tek poslije 18.980 dana ili poslije skoro 52 godine.

POČETAK HAABA
13. 0. 0. 0. 0 odgovara 8 Cumhu. Svi autoriteti se slažu sa tim podatkom.

---